کتاب «تحفه جعفریه: رسالهای در قصاص و دیات»، در پاسخ به نیاز تاریخی جامعه ایران در دوره شکلگیری عدالتخانهها و مطالبه تدوین قوانین شرعی در حوزه حدود، قصاص و دیات نگاشته شد. مؤلف ابتدا این رساله را به زبان فارسی و سپس با استناد گسترده به ادله شرعی و اقوال فقها تکمیل کرد و آن را «تحفه جعفریه» نامید؛ رسالهای که سالها در محاکم قضایی بهعنوان مبنای صدور حکم مورد استفاده بوده و بعدها ادامه آن در قالب کتاب عربی «نور العیون فی احکام الحدود والقصاص» برای محققان حوزههای علمیه نگاشته شد.
محتوای کتاب در شش بخش تنظیم شده است. بخش نخست به مقدار دیه در موارد مختلف قتل پرداخته و تفاوت دیه مرد، زن، اهل کتاب، غلام، کنیز و ولدالزنا را بررسی میکند. بخش دوم عوامل ایجاد دیه را از حیث مباشرت، سببیت و اجتماع اسباب توضیح میدهد. بخش سوم مفصلترین بخش کتاب است و به احکام جنایات بر اعضا و جوارح مانند چشم، دندانها، استخوانها و دیگر اعضای بدن میپردازد. بخش چهارم به دیه خسارتهای وارد بر منافع انسانی مانند بینایی، شنوایی، عقل، صدا و مسائل مربوط به کارکردهای جسمی پرداخته است. بخش پنجم جراحات و زخمها را با تفکیک اقسام شجاج و احکام آنها بررسی میکند و بخش ششم به مسائل تکمیلی و موارد خاصی همچون دیه جنین، جنایت بر حیوانات حلالگوشت، احکام عاقله و مسئولیت پرداخت دیه اختصاص دارد. در خاتمه کتاب نیز کفارههای مربوط به قتل عمد، خطا و شبهعمد و احکام مشارکت چند نفر در قتل تبیین شده است.
«تحفه جعفریه» از جهات گوناگون اثری ارزشمند در فقه قضایی شیعه بهشمار میآید. اهمیت این کتاب در پیوند میان نیازهای اجتماعی و نظام قضایی با فقاهت و استناد دقیق به منابع شرعی است. رساله مذکور به دلیل ساختار منظم، زبان قابل فهم در زمان تألیف و اتکای علمی به اقوال معتبر، برای پژوهشگران فقه، حقوقدانان، قضات و دانشپژوهان حوزههای علمیه منبعی کاربردی و قابل استناد محسوب میشود.
