کتاب «تحلیل اجتماعی مهدینمایان و مخاطبان آنها» پژوهشی در حوزه جامعهشناسی دین است که به بررسی یکی از پدیدههای مسئلهساز در بستر موعودباوری شیعی میپردازد. مسئله محوری کتاب، تبیین چرایی گسترش مدعیان مهدویت در ایران معاصر و فهم این پدیده نه صرفاً بهعنوان یک انحراف اعتقادی، بلکه بهمثابه نشانهای از اختلال و بحران در نظم اجتماعی است. نویسنده از همان ابتدا تأکید میکند که مهدینمایی، بهویژه در شرایط کنونی ایران، واجد پیامدهای اجتماعی و امنیتی است و از این رو نیازمند تحلیلی فراتر از داوریهای کلامی و فقهی است.
کتاب با رویکردی کیفی و مبتنی بر مصاحبههای نیمهسازمانیافته، به شناسایی زمینههای فرهنگی و اجتماعی شکلگیری مهدینمایان میپردازد. نویسنده با بهرهگیری از نظریات جامعهشناسان و نظریهپردازان جنبشهای موعودگرا، نشان میدهد که پدیده مهدینمایی اغلب در بسترهایی چون بیعدالتی، فقر، تبعیض، فقدان اعتماد اجتماعی، حاشیهراندهشدگی و گسست میان وضع موجود و آرمانهای اجتماعی شکل میگیرد. در این چارچوب، مدعیان مهدویت نه پدیدههایی تصادفی، بلکه برساخته شرایط آشفته اجتماعیاند و پیروان آنان نیز عمدتا از گروههایی هستند که احساس بیپناهی و بیجایگاهی در ساختار رسمی جامعه دارند.
این کتاب با جابهجا کردن نقطه تمرکز از «انحراف دینی» به «مسئله اجتماعی»، سهم مهمی در فهم عمیقتر پدیده مهدینمایی ایفا میکند. نقطه قوت اثر، پرهیز از تقلیلگرایی، اتکا به دادههای میدانی و گفتوگو با نظریههای معتبر جامعهشناختی است. کتاب برای پژوهشگران جامعهشناسی دین، مطالعات مهدویت، سیاستگذاران فرهنگی و همه کسانی که به ریشهیابی اجتماعی جریانهای شبهدینی علاقهمندند، اثری تأملبرانگیز و راهگشا به شمار میآید.
