کتاب «بررسی جامعهشناختی تطورات فقه حکومتی شیعه از مشروطه تا انقلاب اسلامی» اثری پژوهشی است که به بررسی تحولات فقه حکومتی در سده اخیر میپردازد. این کتاب با رویکرد جامعهشناسی علم و معرفت، نشان میدهد که فقه شیعه، بهویژه در مواجهه با پدیده حکومت اسلامی، چگونه در تعامل با شرایط اجتماعی، سیاسی و فرهنگی دچار تحول شده است. اثر حاضر بر دورهای حساس از تاریخ معاصر ایران، از عصر مشروطه تا پیروزی انقلاب اسلامی، تمرکز دارد و تلاش میکند جایگاه فقه را در نسبت با مسائل عمومی و حکمرانی دینی تبیین کند.
نویسنده با تفکیک عوامل دروننهادی حوزههای علمیه و عوامل بروننهادی اجتماعی، روند شکلگیری و گسترش فقه حکومتی را تحلیل میکند. نقش مفاهیمی همچون زمان و مکان، مصلحت، کارآمدی فقه و مواجهه با مفاهیم مدرن، از محورهای اصلی این پژوهش است. کتاب نشان میدهد که اگرچه فقه از شرایط اجتماعی تأثیر میپذیرد، اما این شرایط علت تامه تحولات آن نیست و عوامل معرفتی و روشی نیز سهمی تعیینکننده دارند. بررسی تطورات فقه در مقاطع پیشامشروطه، مشروطه و عصر انقلاب اسلامی، همراه با آسیبشناسی فقه حکومتی معاصر، بخش مهمی از مباحث این اثر را تشکیل میدهد.
این کتاب را میتوان یکی از آثار قابل توجه در حوزه «جامعهشناسی فقه حکومتی» دانست که به پر کردن خلأ مطالعاتی در این زمینه کمک میکند. اهمیت اثر در آن است که فقه حکومتی را نه صرفاً بهعنوان یک دانش فقهی، بلکه بهمثابه دانشی اجتماعی و تاریخی بررسی میکند و افقهایی برای توسعه مبانی، اصول و موضوعات آن ترسیم مینماید. این کتاب بهویژه برای پژوهشگران فقه و اصول، دانشجویان علوم اجتماعی و سیاسی، و علاقهمندان به مطالعات میانرشتهای دین و جامعه، منبعی راهگشا و تأملبرانگیز به شمار میآید.
