در این کتاب سعی شده ضمن ارائه خلاصه‌ای از چگونگی پیدایش حوزه‌ها و مکاتب علمی امامیه، مسائل، دانشمندان و جریان‌های موجود در آن حوزه‌ها را معرفی کرده، به دسته‌بندیِ ویژگی‌های هر یک از آنها بپردازد.
بر اساس گزارش‌های تاریخی، شیعیان و پیروان اهل بیت علیهم السلام با وجود پراکندگی جغرافیایی و تفاوت‌های نژادی، اهتمام و اتفاق ویژه ای به لزوم یاد گیری آموزه‌های دین،
آموزش به دیگران و نیز به کار بستن احکام مترتّب بر این آموزه‌ها داشتند.
گواه بر این مدعا، وجود حلقه‌های درسی متعدد و متنوع در مناطق مختلف ممالک اسلامی است. که بعدها همین حلقه‌های درسیِ پراکنده و کوچک، بسترساز پیدایش مراکز علمی و در نهایت حوزه‌های علمی امامیه گردیدند.
از آنجایی که مراکز و حوزه‌های ایجاد شده، در گذر زمان و بر اثر عوامل و دلایل گوناگون به اختلاف در روش‌های استنباط، تقریر و اثبات مباحث علمی دچار می شوند، این امر باعث می شود تا مکاتب و مسالک گوناگون نیز در میان آنها پایه ریزی و ایجاد گردند.
این مکاتب و مسالک، ا‌گر چه نشانه ای از اختلاف در باورها و اعتقادات بود، ولی در عمل به عاملی برای رشد و ترویج علوم اهل بیت علیهم السلام و توسعه آموزشگاه‌ها و مراکز علمی امامیه و نیز رونق و شکوفایی علوم اسلامی مبدل شدند.
حال با گذشت زمان، علوم نیز از هم تفکیک پیدا کردند و مکاتب و جریان‌های مستقل حدیثی، فقهی، تفسیری، اعتقادی پدیدار می شدند و هر کدام برگی جدید بر روند تطوّر و تکمیل علوم اسلامی اضافه می‌کردند به گونه‌ای که بدون شناخت مکاتب و جریان‌های علمی یاد شده و آرا و دیدگاه‌های آنها، امکان دست‌یابی به تقریرهای دقیق از علوم اسلامی وجود نداشت.
مولف کتاب معتقد است، شناسایی و معرفی این مکاتب و جریان‌ها امری مهم و راهبردی است و لازم و ضرروری است که زیرساخت‌ها، مولّفه‌ها و چگونگی پیدایش حوزه‌های علمی و بیان دیدگاه‌های مکاتب و مدارس مختلف مورد بررسی قرار گیرد و به عنوان یک نیاز اساسی جامعه علمی و موضوعی بین رشته‌ای با عنوان تاریخ علوم اسلامی، بدان پاسخ داده شود.
کتاب تاریخ کلام امامیه تلاش می کند تا گزارشی از چگونگی پیدایش علم اعتقادات شیعی و جریان‌های مختلف آن و معرفی مراکز و حوزه‌های علمی کلام امامیه در جوامع اسلامی و یافتن سیر منضبط و تاریخمند آنها ارائه نماید. و شناخت حوزه‌های یاد شده، مستلزم معرفی مسائل اعتقادی مطرح در این حوزه‌ها، بزرگان و صاحب نظران و همچنین تألیفات آنان در عرصه علوم اعتقادی است.
از این رو، در این کتاب سعی شده ضمن ارائه خلاصه‌ای از چگونگی پیدایش حوزه‌ها و مکاتب علمی امامیه، مسائل، دانشمندان و جریان‌های موجود در آن حوزه‌ها را معرفی کرده، به دسته‌بندیِ ویژگی‌های هر یک از آنها بپردازد.
کتاب تاریخ کلام امامیه در شانزده فصل با عناوین ذیل تالیف شده است:
فصل اول: تعاریف
فصل دوم: عصر رسالت
فصل سوم: حوزه مدینه
فصل چهارم: حوزه کوفه
فصل پنجم: حوزه بغداد اول
فصل ششم: حوزه قم اول
فصل هفتم: حوزه بغداد دوم
فصل هشتم: حوزه نجف اول و مرکز علمی ری
فصل نهم: حوزه حلّه
فصل دهم: حوزه شیراز
فصل یازدهم: دوره فترت بین حوزه حلّه و حوزه نجف
فصل دوازدهم: حوزه نجف دوم
فصل سیزدهم: حوزه اصفهان
فصل چهاردهم: حوزه نجف سوم
فصل پانزدهم: حوزه قم دوم
فصل شانزدهم: حوزه مشهد (خراسان)
