توبه در قرآن و حدیث ، هم درباره انسان و هم درباره خداوند با معنای متفاوت به کار رفته است. توبه انسان، به معنای بازگشت از گناه به منظور آمرزش الهی و زدودن آثار آن است.
به سخن دیگر، توبه بازگشت انسان از انحراف های اعتقادی، اخلاقی و عملی، به راه مستقیم الهی و ضامن خوش بختی و سعادت انسان در دنیا و آخرت است.
مقصود از توبه خداوند، نیز بازگشت لطف و رحمت او به سوی انسان، برای زدودن آثار گناهان است.
فرهنگ نامه توبه ، قطره ای است از دریای علوم و معارف ناب اهل بیت علیهم السلام که از دانش نامه قرآن و حدیث گرفته شده و به صورت مستقل و با هدف تحقق این مهم منتشر می شود.
درباره این فرهنگنامه
فرهنگنامه توبه، از جمله فرهنگنامه هایى است كه با هدف تصحیح فرهنگ و تقویت ارزش هاى رفتارى، نگارش یافته است. با توجّه به این كه قرآن، همه اهل ایمان را به توبه دعوت كرده،این فرهنگنامه از اهمّیت ویژه اى برخوردار است؛ زیرا همگان نیاز به توبه دارند، هر چند توبه از گناهان مختلف، متفاوت است.
در درآمد این فرهنگنامه، توضیحى كوتاه در باره واژه شناسى «توبه» آمده و به كاربرد واژه «توبه» براى خداوند سبحان و انسان در فرهنگ قرآن و حدیث، اشاره گردیده و حقیقت توبه، نیاز همگان به توبه و مقصود از «توبه نصوح» تبیین شده است.
در متن كتاب نیز برجسته ترین رهنمودهاى قرآن و احادیث اسلامى در باره «توبه» در هفت فصل آورده شده است:
در فصل اوّل، معانى متعدّدى براى توبه بیان شده است، مانند: پافشارى نكردن بر انجام گناه، پشیمانى از گناه، اعتراف به گناه، تصمیم گیرى جدّى براى تكرار نكردن گناه. در پایان فصل نیز معناى «توبه نصوح» تبیین شده است.
فصل دوم، به تبیین وجوب توبه و فضیلت آن، خرسندى خداوند سبحان از توبه بندگان، ارزش توبه كنندگان، ضرورت شتاب كردن در توبه و توبه دوباره، هشدار در باره امروز و فردا كردن و به تأخیر انداختن توبه، و بر حذر داشتن از توبه دروغین، اختصاص دارد.
فصل سوم درباره پذیرفته شدن توبه است. مباحث مهمّ این فصل، عبارت اند از: صفتِ «توبه پذیرى» خداى سبحان، پذیرش توبه حقیقى تا واپسین لحظات زندگى، عوامل پذیرفته شدن توبه و موانع آن، و هشدارى درباره گفتن این سخن كه «فلانى را خدا نمى آمرزد!».
در فصل چهارم، نمونه هایى از توبه هاى پذیرفته شده مانند: توبه قوم یونس علیه السلام و توبه شمارى از گنهكاران در عصر پیامبر صلى الله علیه و آله گزارش شده اند.
فصل پنجم، درباره آثار و بركات توبه است، از جمله: آمرزش گناهان، پاكیزگى و سلامت دل، محبوبیت نزد خداوند متعال، پوشش گناهان و زشتى ها، تبدیل سیئات به حسنات و تبیین آن، ورود به بهشت و داشتنِ خیر دنیا و آخرت.
در فصل ششم، گونه هاى توبه تبیین مى شوند كه عبارت اند از: توبه عام، توبه خاص، توبه نهان، توبه آشكار، توبه رباخوار، توبه كسى كه مالش با حرام در آمیخته است، توبه غیبت كننده، توبه كسى كه حقّ الناس به گردن دارد. در این فصل همچنین تحلیلى درباره توبه انبیا و اوصیا و تحلیل دیگرى در باره گونه هاى توبه آمده است.
فصل هفتم نیز به چند نمونه از دعاهایى اختصاص دارد كه از خاندان رسالت در باره توبه روایت شده اند.
