کتاب «اقتصادنا» اثر شهید سید محمدباقر صدر، یکی از برجستهترین آثار اقتصادی اسلامی است و با نقد نظامهای سرمایهداری و مارکسیستی آغاز میشود و سپس مکتب اقتصادی اسلام را به شیوهای نظاممند معرفی میکند. هدف نویسنده از تألیف این کتاب، تبیین اصول و مبانی اقتصاد اسلامی، ارائه راهکارهای عملی مبتنی بر عدالت و روشن ساختن تفاوت آن با دیگر مکاتب اقتصادی بوده است. اقتصادنا به دلیل جامعیت، بهعنوان منبعی مهم و پایه در راستای شناخت نظام اقتصادی اسلامی شناخته میشود.
کتاب در سه بخش اصلی سامان یافته است: نقد نظامهای اقتصادی سرمایهداری و سوسیالیستی، تشریح اصول و شیوههای اقتصاد اسلامی، و بررسی نقش دولت و عدالت اجتماعی در نظام اقتصادی اسلامی. شهید صدر در این اثر، مفاهیم کلیدی مالکیت دوگانه، آزادی اقتصادی محدود و عدالت اجتماعی را مطرح میکند و به نظریههای توزیع پیش از تولید، توزیع پس از تولید و نظریه تولید میپردازد. یکی از مهمترین دیدگاههای مطرحشده در کتاب، نظریه «منطقة الفراغ» است که بر اساس آن، دولت اسلامی حق دارد در مواقع ضروری و با توجه به نیازهای جامعه، قانون و سیاست اقتصادی وضع کند تا از توزیع عادلانه ثروت و کاهش فاصلههای اجتماعی اطمینان حاصل شود. روش پژوهشی شهید صدر در این کتاب تلفیقی از احکام فقهی، آموزههای دینی و تحلیل نظری است که امکان دستیابی به یک نظام اقتصادی اسلامی منسجم را فراهم میآورد.
اقتصادنا به عنوان نخستین کتاب تحلیلی و نظاممند در زمینه اقتصاد اسلامی، تأثیر قابلتوجهی بر پژوهشگران، دانشجویان و برنامهریزان اقتصادی در جوامع اسلامی داشته است. این اثر، به دلیل نقد جامع مکاتب غربی و ارائه جایگزین مبتنی بر عدالت، هنوز هم به عنوان منبع مرجع در رشته اقتصاد اسلامی مورد استفاده قرار میگیرد و در دانشگاهها تدریس میشود. مهمترین نقاط قوت کتاب، شیوۀ نظاممند تحلیل، جامعیت مباحث، و تلفیق اصول فقه و اقتصاد است؛ اما برخی منتقدان، عدم ارائه راهکارهای عملی برای مدیریت نهادهای اقتصادی را یکی از محدودیتهای آن میدانند. با وجود گذشت بیش از نیم قرن از انتشار، اقتصادنا همچنان پایه و رکن اصلی مطالعات اقتصاد اسلامی محسوب میشود و مطالعه آن برای علاقهمندان به اقتصاد، فقه اقتصادی و برنامهریزی اجتماعی توصیه میشود.
